Ponad 200 przedmiotów reprezentujących bursztyniarstwo kurpiowskie XVIII–XXI wieku będzie można zobaczyć na nowej wystawie czasowej w Muzeum Bursztynu w Gdańsku. Wystawa – przybliżająca regionalne tradycje Polski wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego prowadzoną przez Narodowy Instytut Dziedzictwa – potrwa do 1 października 2023 roku.

– Puszcza Zielona, zwana też Kurpiowską, słynęła z bursztynu, który tam od wieków wydobywano i obrabiano. Dzisiaj pozostały zaledwie trzy rodziny: Bziukiewiczów, Bałdygów i Konopków, które kontynuują tradycje pozyskiwania i obróbki bursztynu. W 2022 roku dostrzeżono wartość tego fenomenu i wpisano go na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa – mówi Waldemar Ossowski dyrektor Muzeum Gdańska. – Muzeum Bursztynu w Gdańsku powstało z myślą o tym, by nie tylko przybliżać tradycje naszego miasta – Światowej Stolicy Bursztynu, lecz także opowiadać o fenomenie złota Bałtyku w kontekście całego znanego nam świata. Tym razem zwracamy się jednak w kierunku wartości regionu, który może być ciekawym źródłem inspiracji dla przyszłych pokoleń bursztynników czy projektantów biżuterii oraz informacji i ciekawostek dla zwiedzających.

W sali wystaw czasowych Muzeum Bursztynu zaprezentowane zostanie ponad 200 eksponatów z XVIII–XXI wieku wypożyczonych z Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży, Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, Muzeum Ziemi PAN w Warszawie oraz Fundacji Adama Chętnika. Wystawę uzupełnią materiały audiowizualne, filmy oraz legenda opowiedziana w gwarze kurpiowskiej. W „Kąciku dla dziecka” najmłodsi będą mogli pokolorować strój Kurpianki.

Patron Honorowy nad wystawą objęli: Adam Struzik – Marszałek Województwa Mazowieckiego, dr Artur Kosicki – Marszałek Województwa Podlaskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz Związek Kurpiów. 

Umiejętność pozyskania i obróbki bursztynu była i jest przekazywana ustnie oraz podczas bezpośredniej nauki u mistrza. Od XIX w. bursztyn stanowił stały element zwyczajów kurpiowskich, a wyroby bursztynowe wykonywane przez miejscowych twórców – obowiązkowy element stroju kurpiowskiego.

– Najpopularniejszymi wyrobami były korale złożone z płaskich paciorków. Zwyczajowo Kurpianka miała trzy sznury korali, różnej długości i wielkości paciorków, a największy z nich powinien był zawierać, tzw. wścibki, czyli inkluzje, które przynosiły szczęście i powodzenie. Najdłuższe korale często zdobiono zawieszkami z medalionem, zwanym mentalem. Miał on najczęściej kształt serca z ząbkowanymi lub gładkimi brzegami, był dekorowany dwustronnie, z jednej strony przeważnie wyrzeźbionym lub wyrytym krzyżem. Przekazywane z pokolenia na pokolenie mentale stanowiły rodowy majątek – dodaje Renata Adamowicz. – Bursztyn wykorzystywano też do tworzenia ,,gryzaków” w formie płaskiej obręczy dla niemowląt. Wnętrza chat ozdabiano wieszanymi u sufitu dekoracjami, tzw. pająkami i kiercami, złożonymi z bursztynu, szyszek i słomy.

Najstarszy na wystawie sznur korali pochodzi z XVIII wieku. Nazywany jest pogrzebowym, ponieważ został znaleziony w grobie Kurpianki. Poza nim można będzie podziwiać kilka XIX-wiecznych bursztynowych naszyjników, noszonych m. in. na weselach. Wiele z nich wraz z przemijającą modą uległo zniszczeniu, przykładowo tłuczono je jako kadzidło do kościelnych trybularzy.

Z okazji otwarcia wystawy Stanisława i Tadeusz Konopkowie przekażą do zbiorów Muzeum Gdańska kołowrotek służący ich rodzinie od dekad do produkcji wyrobów bursztynowych. W ramach spotkania z cyklu Akademia Bursztynu 29 czerwca 2023 roku zaprezentują techniki obróbki bursztynu.

Drugie ze spotkań poświęconych bursztyniarstwu kurpiowskiemu odbędzie się 28 września 2023 roku. Poprowadzi je dr Jerzy Jastrzębski z Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży, a tematem będzie historia regionu i wyrobów prezentowanych na wystawie.

Wystawa czasowa zakończy się 1 października 2023 roku.

*Informacja prasowa i wszystkie zdjęcia Muzeum Gdańska.