Widzieć za dużo, to być ślepym

Tristan Corbiѐre

Zastanawialiście się kiedyś, ile straciliście korzyści, wiedzy, frajdy, ekscytacji albo innych przyjemnych emocji, tylko dlatego że zaoferowany wam wyrób był produkowany w pośpiechu? Tylko dlatego, że wykonawca ogarnięty gorączką maksymalizacji produkcji, nie miał czasu na dopracowanie różnych szczegółów… Myśleliście o tym? Jestem bardzo ciekaw, ile wierszy musiałaby mieć excellowa tabelka, gdybym mógł w niej odnotować każdą stratę, którą poniosłem dlatego, że jakość została poświęcona dla ilości?

W tym gorzkim zestawieniu „utraconych szans” swoje miejsce z pewnością znalazłyby niektóre ekspozycje muzealne. Ich niższa jakość być może wydaje się mniej uchwytna niż w przypadku przedmiotów codziennego użytku, takich jak samochód, meble, czy ubrania, ale również one mogą cierpieć na utracie jakości. O ich mankamentach i niedoróbkach z pewnością najwięcej do powiedzenia mieliby sami kuratorzy. Nietrudno byłoby im opowiedzieć o tym, jak bardzo mogłyby zyskać ich wystawy, gdyby dysponowali zwiększonym zasobem czasu. Wiadomo: więcej czasu to rozleglejsze prace koncepcyjne, dodatkowe konsultacje, kwerendy, szansa na rozszerzenie partycypacji społecznej, wypożyczenie cenniejszych eksponatów, i tak dalej…

Tymczasem wszyscy musimy produkować dużo i szybko. Inni tak robią, a my nie możemy wypaść z obiegu. Wyścig zbrojeń trwa w najlepsze, korzyści z tego czerpią techniczni producenci wystaw (w tym dostawcy multimediów), a cierpi na tym jakość ekspozycji. Ale produkcja nadmiernej ilości wystaw i związane z nią potrzeby maksymalizacja frekwencji i zysków to nie jedyne oblicze nadmiaru. Bowiem oprócz „nadmiaru produktów”, mamy jeszcze „nadmiar w produkcie”.

Gdy wędrujemy ze znajomymi wystawienniczym szlakiem, czasami zastanawiamy się czy nie współuczestniczymy w jakiejś farsie, gdzie każdy wstydzi się wycedzić: za dużo! Przeładowanie uderza po zmysłach. Człowiek zamiast zrelaksowany, wychodzi zmaltretowany. A potrzeba tak niewiele albo jednego. Potrzebny jest UMIAR (jedna z cech slow-muzeum). Tymczasem wystawy są mocno przebodźcowane i przypominają uprzestrzennione książki. W efekcie otrzymujemy NADMIAR.

Sprzyja mu specyficzny sposób rozumowania: myślenie liniowe. Osoby, które cechuje ten tok myślenia postrzegają zależność pomiędzy jakością ekspozycji oraz ilością środków wyrazu jako linię. Spójrzmy na rysunek nr 1. Oś X reprezentuje ilość środków wyrazu, natomiast oś Y jakość.

Osobom rozumującym liniowo będzie się wydawało, że  im więcej zebranej treści (multimediów, tekstu, fotografii i innych środków) uda się przedstawić widzom, tym lepiej. Dlatego z punktu „A” kierują się oni ku punktowi „B”. Według nich wyrób uzyska większą jakość, jeżeli zwiedzający będzie miał sposobność zaznajomienia się z jak najszerszym materiałem (punkt „B”). Ten sposób myślenia był krytykowany już przez Arystotelesa.

I słusznie, bo rzeczywistość wygląda zgoła inaczej. Dla kuratorów rozumujących nieliniowo, punkt wyjścia, czyli okres, gdy w wyniku kwerend naukowych udało nam się zebrać bogaty materiał, jest w głównej mierze pojmowany jako czas intensywnej selekcji, czas pozbywania się tego, co zbędne. Swoje zadanie odczytują jako przesuwanie się z punktu „A” ku punktowi „C” (patrz rysunek nr 2).

W każdej fazie prac nad wystawą, a zwłaszcza przy takich kamieniach milowych projektu, jak zakończenie prac nad scenariuszem oraz sfinalizowanie prac nad redakcją tekstów, stawiają sobie pytanie o pozycję w której obecnie się znajdują. Czy jeszcze znajdujemy się w punkcie „B” – gdzie proponując nadmiar informacji i bodźców wywoływanych w pierwszej kolejności przez multimedia, nie uciszamy w widzach zdolności do analizy i refleksji? A może przeprowadziliśmy zbyt ostrą redukcję materiału i trafiliśmy już do punktu „D”? Niezależnie w którym z tych dwóch punktów jesteśmy, powinniśmy dążyć do punkt „C” – do naszego położenia optimum. Jedyna rozbieżność polega na wyborze odpowiedniego kierunku. Znajdując się w pozycji „D” sięgniemy po „rozszerzenie”, a będąc w punkcie „B” wybierzemy „redukcję”.

Czechow twierdził, że wyrzeźbienie twarzy w marmurze, to usunięcie z bryły wszystkiego, co nie jest twarzą. Tę zasadę możemy odnieść do innych dziedzin. Dla mnie jest to znakomita metafora tworzenia wystaw (moja ulubiona). Usunąć wszystko, co nie jest wystawą. Przejść z punktu „A” do „C”. Zostawić „mniej”. Tę cząstkę, która „znaczy więcej” (pokłony dla Miesa van der Rohe!). Mówiąc krótko: poświęcić ilość dla jakości. Zgodnie z ideą slow-muzeum

(zobacz: http://muzealnictwo.com/2019/08/slow-muzeum-czyli-jak-odroznic-rzeczy-od-rzeczy-wartosciowych/). Żeby nikt nie widział za dużo, i w konsekwencji nie był ślepy. A już na pewno żeby po wyjściu z muzeum żaden widz nie myślał o swoich utraconych korzyściach.

(ilustracje: Autor)