Dokument podpisany 14 kwietnia 1570 roku był bardzo ważnym wydarzeniem, dzięki któremu Sandomierz zapisał się w trudnych dziejach szesnastowiecznej Europy jako ostoja wolności i zamożne miasto, sprzyjające zarówno mieszkańcom, jak i przybyszom.

Z inicjatywy Księdza Biskupa Krzysztofa Nitkiewicza w porozumieniu z Burmistrzem Sandomierza Panem Marcinem Marcem, obchody 450 lat Zgody Sandomierskiej miały przybrać niezwykle uroczysty charakter. Miały się na nie złożyć: modlitwa ekumeniczna z udziałem zaproszonych gości, uroczysta sesja Rady Miasta Sandomierza w Zamku Królewskim oraz wystawa w Ratuszu.

Epidemia uniemożliwia na razie pełną realizację zaplanowanych przedsięwzięć. Wystawa realizowana w Ratuszu Sandomierskim oparta jest na wystawie przygotowanej w 2012 r. w Muzeum Diecezjalnym w Sandomierzu, zatytułowanej „Zgoda Sandomierska. Zgoda Panów – Zgoda Braci”, poświęconej temu ważnemu wydarzeniu ekumenicznemu [1]. Biskup Krzysztof Nitkiewicz we wstępie do katalogu wystawy przypomniał, że tolerancja wobec innych narodowości i wyznań jest elementem kultury religijnej. Biskup Nitkiewicz wyraził nadzieję, że na nowo przypomniane wydarzenie i wystawa przyczyni się do większego zainteresowania sprawą ekumenizmu i zachęci do modlitwy o jedność chrześcijan.

Wystawa nawiązuje do wydarzeń z kwietnia 1570 roku, kiedy to w Sandomierzu odbywał się synod generalny kościołów protestanckich, podczas którego doszło do podpisania Zgody Sandomierskiej. Było to porozumienie między protestantami: luteranami, kalwinami i braćmi czeskimi. Europejskie echa Zgody były słyszalne przez całą epokę nowożytną, a nawet dzieje najnowsze.

Wystawa podzielona została na dwie części. W pierwszej przedstawione zostały: podłoże, przebieg, a także następstwa Zjazdu Sandomierskiego z 1570 roku oraz konteksty tamtego wydarzenia. Wątek kluczowy stanowi kultura intelektualna uczestników, wśród których byli zarówno najwięksi magnaci i dygnitarze Rzeczpospolitej, prosta szlachta, jak i duchowni ewangeliccy. W tej części ekspozycji umieszczone zostały sylwetki patronów idei zjednoczeniowej, organizatorów i uczestników zjazdu oraz duchownych, którzy nadawali ton obradom.

Wybór Sandomierza na miejsce obrad synodu generalnego kościołów reformowanych i zjazd różnowierczej szlachty w 1570 r. podyktowany był położeniem miasta i jego zasobnością , o której wspominał aktywny uczestnik i sygnatariusz ugody religijnej Stanisław Sarnicki. Jest on autorem opisu miasta, zawartego w dziele Descriptio veteris et novae Poloniae, pierwszym polskim słowniku geograficznym. Wśród organizatorów zjazdu, oprócz wojewody krakowskiego Stanisława Myszkowskiego, byli najważniejsi urzędnicy sandomierscy, wśród nich m. in. wojewoda sandomierski Piotr Zborowski oraz starosta sandomierski Andrzej Firlej.

Sandomierz czasów Odrodzenia gromadził kapłanów – uczonych o humanistycznych poglądach, wykładających na wyższych uczelniach, a także w szkołach parafialnych. Wyrazistymi postaciami tego środowiska byli kanonicy kapituły sandomierskiej: poeta i profesor Akademii Krakowskiej, archidiakon Benedykt z Koźmina, czy wielki bibliofil, prepozyt Maciej Bech. Sławnym przedstawicielem nauk ścisłych, był kanonik Marcin z Urzędowa. Ten doktor filozofii i medycyny po studiach w Krakowie i Padwie osiadł w naszym mieście. Wykorzystując wiedzę o roślinach rosnących w Sandomierzu napisał swoje wielkie dzieło: Herbarz Polski, to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych. Leczył nie tylko mieszczan ale i magnatów.

Drugą część wystawy poświęcono zabytkom pochodzącym z czasów Zgody Sandomierskiej, czyli „złotego wieku” kultury polskiej. Renesans dotarł do Sandomierza na początku XVI wieku, przynosząc ze sobą doświadczenia artystyczne utrzymane zarówno w duchu Renesansu europejskiego Południa, jak i Północy. Jednym z pierwszych dzieł renesansowych był Zamek, którego przebudową w latach 1520-1527 kierował królewski architekt Benedykt, zwany Sandomierzaninem. W ciągu XVI wieku prowadzono prace budowlane przy Ratuszu, który otrzymał renesansową attykę. Attyką przyozdobiono także Bramę Opatowską. W renesansowym stylu wznoszono reprezentacyjne kamienice, należące do sandomierskiego patrycjatu. Dziełami renesansowymi są zachowane w katedrze i w kościele oo. dominikanów pomniki ukazujące nowe formy rzeźby nagrobnej, z postacią lekko poruszoną, wspartą na ręce, przywodzącą na myśl bardziej stan snu niż śmierci. Świadectwem sztuki doby Renesansu są także zachowane w Sandomierzu dzieła malarstwa: epitafium Stanisława Chroberskiego (zm. 1520) w katedrze, oraz obrazy namalowane dla kolegiaty sandomierskiej, a obecnie przechowywane w zbiorach Muzeum Diecezjalnego: portret króla Władysława Jagiełły z lat 1520-1530 oraz Pokłon Trzech Króli z połowy XVI w. Obrazy te są przykładem adaptacji cech renesansowego malarstwa niemieckiego. Od 1936 roku w zbiorach Muzeum Diecezjalnego znajduje się obraz Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Katarzyną Aleksandryjską Łukasza Cranacha Starszego 1520 r. Muzeum eksponuje także fragment renesansowego pomnika nagrobnego Stanisława Ossowskiego herbu Gryf, zm. w 1580 r., jaki niegdyś znajdował się w kolegiacie.

W związku z obchodzoną rocznicą 450 lat Zgody Sandomierskiej  dr hab. Tomisław Giergiel opisuje wydarzenia, które miały miejsce podczas Zgody Sandomierskiej. Informacje te zamieszczane są na stronie internetowej Muzeum Okręgowego w Sandomierzu http://www.zamek-sandomierz.pl/419-450-lat-zgody-sandomierskiej oraz profilu Fb

Autorzy tekstu : Urszula Stępień, kustosz Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu, dr hab. Tomisław Giergiel , UMCS, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu;
Redakcja tekstu:  ks Andrzej Rusak, dyr. Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu.

---

[1] Opracowanie wystawy: dr hab. Tomisław Giergiel (UMCS w Lublinie, Muzeum Okręgowe w Sandomierzu) Urszula Stępień (Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu), ks. dr hab. Tomasz Moskal (prof. KUL w Lublinie), tekst katalogu: dr hab. Tomisław Giergiel, noty katalogowe: prof. Feliks Kiryk (Kraków), ks. dr hab. Tomasz Moskal, prof. KUL, Urszula Stępień, opracowanie plastyczne wystawy i katalogu, oraz druk Marcin Cebula Artmedia.