Już wkrótce 11 listopada 2018 roku. Upłynie 100 lat od odzyskania przez Polskę niepodległości. Z tej okazji niemal każde z muzeów przygotowało specjalne wystawy i inne wydarzenia. Poniżej nasz subiektywny wybór najbliższych i ważnych naszym zdaniem wystaw oraz zachęta do śledzenia wydarzeń muzealnych na 100-lecie na stronie niepodlegla.gov.pl.

KRZYCZĄC: POLSKA! NIEPODLEGŁA 1918

Muzeum Narodowe w Warszawie

26 października 2018 – 17 marca 2019

Wystawa organizowana na cześć 100-lecia odzyskania Niepodległości. Jej głównym założeniem jest skonfrontowanie przedstawień wydarzeń historycznych i politycznych – z przemianami polskiej sztuki na progu Niepodległości.

W zbiorowej pamięci Polaków obraz dramatycznych wydarzeń, w wyniku których Polska odzyskała niepodległość, jest niewyraźny, zatarty, w najlepszym razie zbudowany z wyobrażeń powstałych w kręgu sztuki legionowej, wokół postaci „ojców niepodległości” – Józefa Piłsudskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, Romana Dmowskiego – oraz ze starych fotografii i kronik filmowych. Naszą intencją jest przybliżenie obrazu tego chaotycznego, nieoczywistego i bolesnego okresu poprzez powstałe w tamtym czasie (i nieco później) dzieła sztuki.

Zaprezentujemy widzom sztukę na ziemiach polskich tuż przed odzyskaniem niepodległości – poprzez dzieła Jacka Malczewskiego, Zofii Stryjeńskiej, Tadeusza Makowskiego, Witolda Wojtkiewicza i dziesiątków innych artystów zamieszkałych na ziemiach polskich i poza nimi. Ukazana zostanie walka o niepodległość Polski, jej głowni aktorzy, uwiecznieni na obrazach i w portretach Wojciecha Kossaka, Stanisława Fabjańskiego, Władysława Wankie, Leopolda Gottlieba, Leona Wyczółkowskiego – a także udział polskich artystów w działaniach wojennych i oddany przez nich obraz wojny i walki o niepodległość.

Osobną część wystawy poświęcimy wojnie polsko-bolszewickiej i jej obrazowi w sztuce i grafice propagandowej. Silnie zarysowane na wystawie będą wątki legionowe, postać J. Piłsudskiego, a także motywy batalistyczne – na zamknięcie zaś powstanie Sejmu w 1919 roku. Przedstawionym kilkuset obrazom, rzeźbom, grafikom sekundować będą wybrane fotografie i prezentacje multimedialne.

Wątkom niepodległościowym i patriotycznym towarzyszyć będzie  prezentacja nowych, dynamicznie rozwijających się tendencji artystycznych, które również będą w przyszłości kształtowały nowoczesne oblicze odrodzonej Rzeczypospolitej.

Na wystawie znajdą się też prace artystów współczesnych, stanowiące rodzaj interwencji w zespoły dzieł dawniejszych – fragmenty Wesela Andrzeja Wajdy, rejestracja spektaklu Tadeusza Kantora Wielopole, Wielopole oraz realizacje Piotra Uklańskiego i Przemka Trusta Truścińskiego.

 

PLAKATY PATRIOTYCZNE Z DARU PROF. MARIANA MORELOWSKIEGO

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

10 listopada – 30 grudnia 2018

Muzeum Narodowe we Wrocławiu posiada znakomitą kolekcję plakatów politycznych o wymowie patriotycznej, związanych głównie z wojną polsko-sowiecką w 1920 r. Przekazał ją do zbiorów MNWr wybitny historyk sztuki, kustosz Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu (1926–1929), profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1934–1941), profesor nadzwyczajny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1946–1952), profesor i kierownik Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego (1953–1960) – Marian Morelowski (1884–1963).

aProfesor Morelowski był właścicielem dużej kolekcji dzieł sztuki, które gromadził w swym wileńskim mieszkaniu. Przed II wojną światową w jego posiadaniu było kilka bardzo wartościowych zespołów obiektów z wielu dziedzin: malarstwa, grafiki, rysunku, rzeźby, rzemiosła artystycznego.

Część zbiorów udało się profesorowi ocalić i przywieźć do Wrocławia. Muzeum Narodowe kupiło trzy cenne kabinety, które są dziś ozdobą kolekcji mebli. Poza tym muzeum otrzymało od prof. Morelowskiego wartościowy dar – kolekcję plakatów

 

AWANGARDA I PAŃSTWO

Muzeum Sztuki w Łodzi

26 października 2018 – 27 stycznia 2019

Awangarda – jakim celom społecznym i ideologiom służyła? W jakich relacjach do procesów państwotwórczych, narodowościowych i politycznych się znajdowała? Gdzie leżą jej granice i czy pokrywają się z granicami państwowymi i podziałami etnicznymi? Wystawa „Awangarda i państwo” spróbuje odpowiedzieć na te pytania poprzez ukazanie złożoności związków łączących ruchy awangardowe z burzliwymi przemianami politycznymi w XX wieku. W centrum zainteresowania tej ekspozycji – będącej jedną z największych, pod względem ilości prezentowanych prac, w całej historii Muzeum Sztuki – znajdą się ruchy awangardowe w państwie polskim, ukazane przede wszystkim w relacji do szerszych procesów politycznych i państwotwórczych zachodzących w Europie Środkowej i Wschodniej.

Wystawa obejmie okres od pierwszej wojny światowej aż do początku lat 80. XX wieku. Pozwoli to ukazać, jak na przemiany ruchów awangardowych w Polsce – od ekspresjonizmu i formizmu drugiej dekady XX wieku, po neoawangardę  oraz „postawangardę” lat 70. i 80. – nałożyło się istnienie dwóch państwowości o różnym zasięgu terytorialnym, różnym ustroju i różnym składzie etnicznym ludności. Zobaczymy też, jak zmiany te wpłynęły na granice oddziaływania polskiej awangardy, które nie pokrywały się z granicami państwa.

O ile wpływy zdobyte przez ruchy awangardowe w latach 20. były rozległe i ponadpaństwowe – rozciągając się pomiędzy Kijowem, Berlinem, Moskwą i Paryżem – to już w latach 30. skurczyły się one zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, a na plan pierwszy w sztuce wysunęły się wewnętrzne problemy krajów, w Polsce: kryzys gospodarczy, ograniczenie demokracji, problemy mniejszości narodowych, działalność związków zawodowych i stowarzyszeń. Na tym tle, w postawach artystek i artystów awangardowych już od lat 20. dostrzegamy fascynację bardzo różnymi koncepcjami państwa: od narodowego, przez państwo światowego proletariatu po anarchistyczne koncepcje antypaństwowe.

Po II wojnie, długi okres PRL-u, oprócz przesunięcia granic – także w świecie artystycznym – przyniósł nowe, zrodzone przez ewoluującą sytuację polityczną, postawy artystów i artystek: kompromisowość, milczenie, bezpieczną „autonomię sztuki abstrakcyjnej”, awangardowy rewizjonizm, czy też – wreszcie – nihilistyczną negację.

Wystawa zaprezentuje ten zmieniający się stosunek twórców awangardy do państwa w okresie II Rzeczypospolitej i PRL-u. Przyjęty zakres czasowy pozwoli śledzić i porównywać przemieszczanie się znaczeń w ramach takich wątków, jak zaangażowanie społeczne i lewicowość, suwerenność i niepodległość, wolność sztuki i sytuacja materialna artysty, a w końcu sposób uhistoryczniania przedwojennej awangardy ze względu  na funkcjonowanie sztuki w okresie PRL-u.

Ekspozycja wypełni wszystkie trzy piętra ms¹ ponad sześciuset pracami artystów i artystek, pochodzącymi z polskich i zagranicznych zbiorów. Na odwiedzających czekają dzieła takich twórców kolejnych pokoleń awangardy jak m.in.: Kazimierz Malewicz, El Lissitzky, Władysław Strzemiński, Alexander Archipenko, Henryk Stażewski, Stefan i Franciszka Themersonowie, Margarete Kubicka, Tadeusz Kantor, Ewa Partum, Józef Robakowski, Maria Jarema, Zbigniew Libera, duet KwieKulik (Zofia Kulik i Przemysław Kwiek), Zbigniew Warpechowski, Natalia LL czy grupa artystyczna Łódź Kaliska.

 

NIEPODLEGŁE. KOBIETY A DYSKURS NARODOWY

Muzeum Sztuki Nowoczesnej

26.10.2018 – 03.02.2019

Wystawa odwołuje się do różnych tradycji niepodległościowych na świecie: poczynając od 1918 roku, poprzez rok 1945, który zapoczątkował dekolonizację Południa, po rok 1989, wyznaczający koniec reżimu komunistycznego w Europie i dający początek nowej, globalnej epoce w dziejach świata. W swej podróży przez różne geografie i momenty historyczne wystawa opowiada o upłciowieniu narracji historycznych, które wykluczają i pomijają kobiety, dając tym samym prymat męskiej wizji świata.

Tytuł wystawy jest postulatem, by zamiast przyglądać się symbolicznej kobiecości, jaką jest Niepodległa, metonimia niepodległej Polski, przyjrzeć się rzeczywistym kobietom biorącym udział w walkach niepodległościowych, a także temu, co obecność kobiet – lub częściej ich nieobecność – mówi o kondycji państwa, narodu lub szerzej, współczesnej kultury. Stąd tytuł „niepodległe” – dotyczący podmiotu zbiorowego – nie tylko wskazuje na lukę, jaką w opowiadaniu historii zrodziła nieobecność żeńskiej części społeczeństwa, ale również podkreśla sprawczość podmiotu politycznego, jakim są kobiety nie-podlegające wymogom stawianym przez dominującą kulturę. Prace dwudziestu dziewięciu artystek i artystów, zgromadzone na wystawie, podważają męsko-centryczną wizję świata i historii, próbując kształtować bardziej różnorodny wizerunek kobiecości i sposób reprezentowania kobiet w historii.

Początek XX wieku przyniósł różne, często ścierające się ze sobą wizje polskiej niepodległości. Otwierająca wystawę praca Bownika „Rewers 8” pokazuje kurtkę marszałka Józefa Piłsudskiego, twórcy polskiej niepodległości i pierwszego przywódcy niezależnego państwa, wywróconą na lewą stronę. Gest ten nie tylko zakorzenia narrację wystawy w historycznym momencie odrodzenia Polski, ale również zwraca uwagę na jej zakryte, niewidoczne aspekty, jakimi są między innymi pominięcia w historiografii walczących o niepodległość kobiet. Mało kto wie, że w szeregach Ochotniczej Legii Kobiet i innych organizacji paramilitarnych tworzonych na ziemiach polskich od 1912 roku o niepodległość walczyły tysiące kobiet. Ich losy i dokonania dzięki badaczkom i historyczkom dopiero niedawno zaczęły wychodzić z cienia. Rewersem postaci Piłsudskiego jest na wystawie niemieszcząca się w szeregach myślicieli polskiej niepodległości Róża Luksemburg. Jej ponadnarodowe idee walki z wyzyskiem wydają się aktualną receptą na niektóre bolączki zglobalizowanego świata.

 

NIEPODLEGŁA. WOKÓŁ MYŚLI JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO

Muzeum Narodowe w Krakowie

30.10 – 27.01.2019

Kulminacją obchodów stulecia niepodległości w Muzeum Narodowym w Krakowie będzie wystawa stawiająca pytania o to, w jaki sposób w historii Polski rozumiano niepodległość, związane z nią wartości i jakie miejsce przypisano w tym kontekście sztuce. Niepodległość może być rozpatrywana w kategoriach politycznej niezależności, ale w polskiej tradycji musiała być także definiowana w inny sposób, przede wszystkim w okresie zaborów, kiedy sztukę traktowano jako namiastkę wolności – nieprzypadkowo to malarz, Jan Matejko, otrzymał berło interrexa i właśnie to berło, znajdujące się w zbiorach Muzeum, będzie eksponatem otwierającym w listopadzie 2018 r. wystawę.

W Muzeum zaprezentowane zostaną różnorodne dzieła sztuki odnoszące się do historii zmagań o niepodległość od czasów średniowiecznych po wiek XX. Będą to symbole państwowości z czasów Piastów, ikonografie zwycięskich bitew, walk powstańczych, pomniki bohaterów narodowych, ale także przykłady pracy konspiracyjnej i organicznej w wieku XIX i XX. Ważnym elementem wystawy będzie wskazanie na indywidualne gesty artystów na rzecz niepodległości, definiujące ją jako wolność wyboru artystycznego i ucieczki od totalitarnych ideologii (Józef Czapski), albo próby tworzenia ikonografii wolnościowej (Ruch Kultury Niezależnej w latach 80-tych XX wieku). Pokażemy także dzieła sztuki ilustrujące kluczowe postaci, związane z troską o zachowanie i odzyskiwanie niepodległości, od Pawła Włodkowica przez Piotra Skargę, konfederatów barskich czy twórców niepodległościowego podziemia w czasach „Solidarności”. Wystawa, skierowana do polskiej i zagranicznej publiczności, ma podkreślić w jakim stopniu to właśnie kultura stanowiła punkt odniesienia w debacie o  niepodległości, pokazywała jej wartość, ale i wyzwania z nią związane. Wystawa bezpośrednio wiąże się z obchodami stulecia niepodległości i odnosi się zarówno do wydarzeń z 1918 r. jak i do generalnej kwestii znaczenia niepodległości w historii Polski i Polaków. Nie jest to więc tylko wystawa rocznicowa, ale jej zadaniem jest pobudzenie refleksji na temat niepodległości, o którą Polacy tak często musieli się zmagać, a która w dzisiejszych czasach jest nam dana i zadana. Wystawa potrwa do końca stycznia 2019 r.

 

W POLSCE KRÓLA MACIUSIA

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
9 listopada 2018 – 1 lipca 2019

Zapraszamy dzieci i dorosłych do spotkania z dziesięcioletnim królem i przeżycia niezapomnianej przygody. Razem z nim poszukamy odpowiedzi na pytania związane z trudami rządzenia państwem. Dzięki bajkowym ilustracjom Iwony Chmielewskiej zanurzymy się w świat powieści. „Wejdziemy w buty” małego króla, który musi objąć tron i na nowo urządzić wyniszczony wojną kraj, przeżywając przy tym różne perypetie.

W 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę chcemy, aby dzieci zrozumiały rolę obywateli w tworzeniu państwa i poczuły, że także one mogą mieć na nie wpływ. Dlatego na odwiedzających wystawę czeka pełna atrakcji przestrzeń działań twórczych. Dzięki angażującym i pobudzającym wyobraźnię grom i zabawom – maszynie do głosowania, kalejdoskopowi czy wadze z wydatkami państwa – zastanowimy się nad tym, czym jest władza, czy powinno się nią dzielić, co to są reformy, ile one kosztują i czy zawsze się udają.

W ostatniej części wystawy oddajemy głos dzieciom. Artystka Iza Rutkowska zaprosiła je do rozmowy o tym, kto dba o państwo na co dzień, i wspólnie z nimi stworzyła niezwykłą instalację.

Wystawa W Polsce króla Maciusia. 100-lecie odzyskania niepodległości to opowieść o sprawach ważnych i dotyczących każdego z nas. Stwarza przestrzeń do międzypokoleniowej rozmowy, samodzielnych odkryć i doświadczenia w działaniu. W trakcie trwania wystawy w muzeum odbywają się liczne wydarzenia kulturalne i artystyczne dla dzieci i dorosłych oraz realizowany jest program edukacyjny skierowany do przedszkoli, szkół i nauczycieli.