Udostępnianie instytucji kultury coraz szerszej grupie odbiorców to proces, który dzieje się na naszych oczach. Z roku na rok na kulturalnej mapie Polski ubywa białych plam i instytucji niedostępnych dla osób z niepełnosprawnościami. Mimo że wszystko ma charakter raczej ewolucyjny niż rewolucyjny, to zmiany zachodzą systematycznie, drążą nowe korytarze dostępności jak woda drąży skałę.

Nowe – stare muzeum

Muzeum Śląskie od kilku lat prezentuje swoje nowe i, co najważniejsze, dostępne dla różnych grup odbiorców, oblicze. Aby zaczerpnąć kulturalnego bogactwa zbiorów muzeum, należy udać się na poprzemysłowy teren dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”. To właśnie tam od 2015 roku mieści się siedziba muzeum. Zabytkowe pokopalniane budynki z przełomu XIX i XX wieku stopniowo zmieniają się w powierzchnie wystawiennicze. Łaźnia główna to obecnie przestrzeń wystawiennicza oraz siedziba działów Archeologii, Historii i Etnografii. Dawną maszynownię zaadaptowano na kawiarnię/restaurację, w magazynie odzieży mieści się siedziba Centrum Scenografii Polskiej, a stolarnia zamieniła się w przestrzeń edukacyjną „Na tropie Tomka”. Nowoczesne muzeum zostało zaprojektowane tak, aby w jak największym stopniu wykorzystać przestrzeń znajdującą się pod powierzchnią ziemi. Na zewnątrz wznoszą się przeszklone bryły budynków administracyjnego i foyer oraz szklane boksy, które doświetlają podziemne ekspozycje. Atrakcją muzeum jest 40-metrowa wieża wyciągowa szybu kopalnianego z dobudowaną windą panoramiczną. Ze szczytu wieży rozpościera się widok na postindustrialny teren kopalni, park oraz miasto.

Muzeum Śląskie wraz z innymi, powstającymi tutaj instytucjami, tworzy oś kultury: nowe centrum życia kulturalnego miasta.

Muzeum przez dotyk

Dzieła malarstwa prezentowane w muzeach i galeriach sztuki osobom z dysfunkcją wzroku są najczęściej udostępniane za pomocą słownych opisów, tj. audiodeskrypcji. Obrazów na ogół dotykać nie można. Inaczej jest w Muzeum Śląskim. Tutaj goście z dysfunkcją wzroku mogą, za pomocą dotyku, poznać dzieła polskich malarzy z XIX i XX wieku. Nie ma oczywiście mowy o dotykaniu oryginałów, ale jest coś w zamian. Zaprojektowana jeszcze w starej siedzibie muzeum przy al. Korfantego ścieżka edukacyjna „Sztuka przez dotyk” prowadzi przez galerię malarstwa polskiego. Składają się na nią wolnostojące wypukłe makiety obrazów zreprodukowane z wysokogatunkowego tworzywa sztucznego. Kolekcja obejmuje wybrane prace reprezentujące znaczące kierunki w sztuce polskiej. Znajdziemy tu dzieła takie jak „Śpiący Staś” Stanisława Wyspiańskiego, „Czajki” Józefa Chełmońskiego, „Wiatraki” Jana Stanisławskiego czy „Kompozycję abstrakcyjną” Tadeusza Kantora.

Dodatkowo zwiedzający mogą skorzystać z audioprzewodników, które zawierają krótkie wprowadzenie do poszczególnych nurtów sztuki oraz audiodeskrypcje do wybranych obrazów. Osoby, które wolą czytać niż słuchać, mogą wypożyczyć przygotowane w alfabecie Braille’a przewodniki zawierające wypukłe reprodukcje obrazów (tzw. tyflografiki).

W nowej siedzibie muzeum osoby z dysfunkcją wzroku mogą także „dotknąć” historii Śląska. Możliwość taką daje ścieżka edukacyjna stworzona do ekspozycji „Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów”.

– Wystawa ma charakter narracyjny. Na trasie kilka obiektów jest zaprezentowanych w formie reliefów. M.in.: Czarka z I w. p. n. e., zarys Rotundy Cieszyńskiej, mapa obszaru plebiscytowego, budynek Spodka. Na wystawie Można dotykać wszystkich elementów scenograficznych, np. pieca hutniczego, mebli i wyposażenia tradycyjnego domu śląskiego oraz mieszkań w blokach z wielkiej płyty.

– Obie ścieżki są rozbudowywane o kolejne reliefy i audio deskrypcje.

Muzeum przyjazne osobom z autyzmem

Jak podaje na swojej stronie internetowej Fundacja Prodeste, w latach 2008-2009 tylko 3 z 519 muzeów, dostosowane były do potrzeb osób z autyzmem.

Muzeum Śląskie jest w awangardzie zmian. W 2015 r. instytucja uzyskała certyfikat „Miejsca przyjaznego osobie z autyzmem” Fundacji Prodeste. Otrzymanie certyfikatu poprzedził udział w projekcie realizowanym przez fundację. W ramach projektu przeprowadzono wiele działań mających na celu adaptację przestrzeni i oferty muzeów do potrzeb osób ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder – ASD). Co ważne, edukatorzy zostali przeszkoleni do pracy z osobami ze spektrum autyzmu, a teraz  prowadzone są warsztaty i lekcje muzealne.

Jedną z nich są zajęcia „Czym jest obraz”. To ciekawy przykład lekcji muzealnej dostosowanej do potrzeb osób z ASD, która została opracowana w trakcie trwania projektu. Uczestnicy lekcji uczą się przez doświadczenie, jak powstaje i czym jest obraz. Można bawić się pędzlami o różnych fakturach czy dotykać płótna przed i po zagruntowaniu.

Muzeum ma również, przygotowany w czasie projektu, przewodnik po muzeum przeznaczony dla osób z autyzmem. Zawiera on informacje, jak przygotować się do zwiedzania, mapę, dane o muzeum i zbiorach oraz tablice do komunikacji.

Na terenie muzeum, w Galerii Interim, znajduje się również tzw. Miejsce wyciszenia umożliwiające rozładowanie napięcia, wynikającego z przeciążenia sensorycznego.

Migając sztukę

Kolejnym przykładem owocnej współpracy jest projekt „Encyklopedia Sztuki w Polskim Języku Migowym”. Projekt został zapoczątkowany w 2014 r. przez Zachętę – Narodową Galerię Sztuki we współpracy z Grupą Artystów Głuchych. Obecnie projekt jest kontynuowany przez Fundację Kultury bez Barier z udziałem Muzeum Narodowego w Warszawie, Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, Muzeum Śląskiego w Katowicach oraz Artinfo.pl.

W ramach projektu tworzony jest słownik sztuki PJM, (czyli w Polskim Języku Migowym).

Na jego podstawie w Muzeum Śląskim powstanie cykl zajęć edukacyjnych w PJM na temat historii sztuki. Encyklopedia jest ciągle uzupełniana o nowe definicje pojęć z zakresu sztuki. Definicje nagrywane są w formie krótkich filmów. W śród nich znajdziemy pojęcia podstawowe, takie jak: kompozycja, fotomontaż, faktura, animacja, blejtram i wiele innych. Są tam również pojęcia bardziej skomplikowane np.: op-art., hiperrealizm, unizm, neoplastycyzm,czy podstawowe kierunki, tendencje i zjawiska w sztuce: secesja, historyzm, kubizm, konstruktywizm.

Muzeum ma również bogatą ofertę wydarzeń tłumaczonych na PJM. Szczególnie wart odnotowania jest rozpoczynający się właśnie cykl wykładów „Świat ciszy. Sztuka artystów Głuchych”. Spotkania prowadzone są w języku migowym z tłumaczeniem na język polski. To ciekawa propozycja dla tych, którzy chcą poznać kulturę i świat artystyczny osób Głuchych. Wykłady przybliżają twórczość artystów niesłyszących na świecie.

Dostępność dla każdego

Goście odwiedzający Muzeum Śląskie są różnorodni, a instytucja wychodzi naprzeciw tej różnorodności, oferując szeroki wachlarz adaptacji przestrzeni, form komunikacji i sposobów obcowania z kulturą. Dobrym przykładem są  lekcje muzealne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, dla których spotkania w muzeum to forma aktywnego nauczania, rozwijania wyobraźni i terapii.

Należy także podkreślić, że nowa siedziba Muzeum Śląskiego przy ul. Dobrowolskiego 1 jest przestrzenią dostępną architektonicznie dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. Z myślą o osobach poruszających się na wózkach stworzono szerokie ciągi komunikacyjne. Ponadto przemieszczanie się po przestrzeni ułatwiają windy, rampy, schody ruchome i linie prowadzące dla osób niewidomych.

W kasach oraz w czytelni dostępne są informatory w brajlu zawierające wypukłe plany przestrzeni.

Osoby niesłyszące, które potrzebują zasięgnąć informacji na temat zwiedzania, mogą skorzystać z pomocy tłumacza języka migowego, łącząc się z nim za pośrednictwem tzw. Infokiosku. Znajduje się on przy wejściu głównym do muzeum.

Na zakończenie należy wspomnieć o kwestii ekonomicznej, która jest również ważnym elementem dostępności. Osoby z niepełnosprawnościami, wraz z osobami towarzyszącymi, mogą zakupić ulgowe bilety wstępu na poszczególne wystawy.

(fot. Michał Jędrzejowski)