Dziedzictwo Sztuki Inżynieryjnej
Czy istnieje w Polsce doktryna dziedzictwa sztuki inżynieryjnej? W jaki sposób kształtowany jest system opieki nad zabytkami techniki? Co dzieje się z opuszczonymi obiektami poprzemysłowymi? Dyskusję o problemach związanych z dziedzictwem postindustrialnym rozpoczyna Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej.
Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej, powołane 13 czerwca 2016 roku, to otwarta platforma współpracy, która integruje muzea oraz inne podmioty zajmujące się dziedzictwem technicznym i poprzemysłowym. Wykorzystane w nazwie pojęcie „sztuki inżynieryjnej”, które odwołuje się do idei prof. Andrzeja Tomaszewskiego, ma zwracać uwagę na zabytki techniki, jako świadectwa twórczości intelektualnej, a nierzadko także artystycznej. Ma podkreślać społeczny wymiar tego obszaru dziedzictwa.
Równocześnie, z inicjatywy Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy oraz Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, przedstawiciele muzeów tworzących Forum, podjęli decyzję o powołaniu Stowarzyszenia Muzeów Sztuki Inżynieryjnej. Stowarzyszenie ma reprezentować interesy tej grupy środowiska muzealnego oraz ponosić odpowiedzialność organizacyjną za funkcjonowanie Forum.
Wykorzystanie i rozpoznanie potencjału dziedzictwa sztuki inżynieryjnej wiąże się z koniecznością integracji wielu podmiotów, zarówno instytucji publicznych, jak i prywatnych. Dobrym przykładem jest projekt NOWE GLIWICE, czyli strefa nauki i przedsiębiorczości, powstała w miejscu zamkniętej kopalni. To tu odbyło się spotkanie inaugurujące działalność Forum.
NOWE GLIWICE powstały dzięki zrównoważonej koncepcji konserwacji i restauracji zabytkowych obiektów byłej kopalni „Gliwice”. Adaptując zabytkowe budynki do nowych potrzeb, zadbano o „ducha miejsca” i zachowano wiele autentycznych elementów, jak np. okładziny ceramiczne w budynkach dawnej cechowni i maszynowni. Inwestując w rozwój lokalny, samorząd terytorialny postawił na wykorzystanie przemysłowego dziedzictwa regionu, a tym samym określił jego wartości w lokalnej kulturze pamięci. Przykład NOWYCH GLIWIC to przyczynek do refleksji nad społecznym i urbanistycznym znaczeniem dziedzictwa sztuki inżynieryjnej. Wiele innych gmin i powiatów w Polsce, decydując się na ponowne wykorzystanie miejsc po dawnych zakładach przemysłowych, zderza się z problemem zachowania ich pierwotnego kształtu i „tożsamości”. Można podać tu szereg rozwiązań – lepszych lub gorszych, bardziej lub mniej świadomych historycznie. Twórcy Forum zakładają pracę w obszarze komunikacji społecznej.
Inicjatorzy Forum zwracają uwagę na aspekt dziedzictwa niematerialnego. Sztuka inżynieryjna to bowiem nie tylko stare młyny, rzeźnie, browary czy inne obiekty przemysłowe i techniczne, ale także związana z nimi myśl techniczna, specjalistyczna wiedza i oryginalne (a dzisiaj coraz częściej unikatowe) umiejętności. Materialni świadkowie historii są tu punktem wyjścia do opowieści o życiu i pracy ludzi. Bez nich nasza historia będzie niepełna. Forum ma podkreślać znaczenie wiedzy przedstawicieli „ginących zawodów”, zachowują o nich pamięć dla następnych pokoleń.

Zabytkowa lokomobila. Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie (fot. wikipedia)
Obok wyraźnie zaakcentowanej problematyki społecznej i niematerialnej, Forum staje przed wyzwaniami związanymi także z konserwacją muzealną. Promocja standardów opieki i ochrony zabytków sztuki inżynieryjnej wiąże się z koniecznością odpowiedzi na szereg problemów (jednym z nich może być np. zagadnienie „uruchomień” dawnych maszyn). Przedstawiciele Forum podkreślają w tym aspekcie znaczenie edukacji zawodowej – zwracają uwagę na konieczność organizacji specjalistycznych kierunków studiów oraz podkreślają specyfikę tej edukacji, gdzie często zachodzi konieczność wypracowania relacji „mistrz-uczeń”. Jednym z postulatów Forum jest tworzenie wyspecjalizowanych dla danej grupy zabytków pracowni konserwatorskich przy muzeach regionalnych.
Wypracowanie i wdrożenie doktryny dziedzictwa sztuki inżynieryjnej to cel, który wiąże Forum ze Strategią Rozwoju Muzealnictwa, tworzoną pod kierunkiem Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Strategia powstaje na zasadach pracy organicznej i od początku współtworzą ją aktywni liderzy rozwoju polskiego muzealnictwa. Powołane do życia Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej w naturalny sposób wpisuje się zarówno w założenia ideowo-programowe, jak i metody pracy praktykowane w tworzeniu Strategii.
Inicjatorzy powstania Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej zapraszają wszelkie podmioty związane z dziedzictwem technicznym i poprzemysłowym do włączenia się w działalność Forum oraz do aktywnego uczestnictwa w pracach na rzecz podnoszenia społecznej świadomości i wartości tego dziedzictwa.
Michał Kępski
Stowarzyszenie Muzeów Sztuki Inżynieryjnej
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
ul. Gdańska 4
85-006 Bydgoszcz
smsi@muzeum.bydgoszcz.pl
0 KOMENTARZY