Czy istnieje w Polsce doktryna dziedzictwa sztuki inżynieryjnej? W jaki sposób kształtowany jest system opieki nad zabytkami techniki? Co dzieje się z opuszczonymi obiektami poprzemysłowymi? Dyskusję o problemach związanych z dziedzictwem postindustrialnym rozpoczyna Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej.

Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej, powołane 13 czerwca 2016 roku, to otwarta platforma współpracy, która integruje muzea oraz inne podmioty zajmujące się dziedzictwem technicznym i poprzemysłowym. Wykorzystane w nazwie pojęcie „sztuki inżynieryjnej”, które odwołuje się do idei prof. Andrzeja Tomaszewskiego, ma zwracać uwagę na zabytki techniki, jako świadectwa twórczości intelektualnej, a nierzadko także artystycznej. Ma podkreślać społeczny wymiar tego obszaru dziedzictwa.

Równocześnie, z inicjatywy Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy oraz Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, przedstawiciele muzeów tworzących Forum, podjęli decyzję o powołaniu Stowarzyszenia Muzeów Sztuki Inżynieryjnej. Stowarzyszenie ma reprezentować interesy tej grupy środowiska muzealnego oraz ponosić odpowiedzialność organizacyjną za funkcjonowanie Forum.

Potencjał dziedzictwa sztuki inżynieryjnej. Projekt NOWE GLIWICE (fot. S. Zaremba, www.gliwice.eu)

Wykorzystanie i rozpoznanie potencjału dziedzictwa sztuki inżynieryjnej wiąże się z koniecznością integracji wielu podmiotów, zarówno instytucji publicznych, jak i prywatnych. Dobrym przykładem jest projekt NOWE GLIWICE, czyli strefa nauki i przedsiębiorczości, powstała w miejscu zamkniętej kopalni. To tu odbyło się spotkanie inaugurujące działalność Forum.

NOWE GLIWICE powstały dzięki zrównoważonej koncepcji konserwacji i restauracji zabytkowych obiektów byłej kopalni „Gliwice”. Adaptując zabytkowe budynki do nowych potrzeb, zadbano o „ducha miejsca” i zachowano wiele autentycznych elementów, jak np. okładziny ceramiczne w budynkach dawnej cechowni i maszynowni. Inwestując w rozwój lokalny, samorząd terytorialny postawił na wykorzystanie przemysłowego dziedzictwa regionu, a tym samym określił jego wartości w lokalnej kulturze pamięci. Przykład NOWYCH GLIWIC to przyczynek do refleksji nad społecznym i urbanistycznym znaczeniem dziedzictwa sztuki inżynieryjnej. Wiele innych gmin i powiatów w Polsce, decydując się na ponowne wykorzystanie miejsc po dawnych zakładach przemysłowych, zderza się z problemem zachowania ich pierwotnego kształtu i „tożsamości”. Można podać tu szereg rozwiązań – lepszych lub gorszych, bardziej lub mniej świadomych historycznie. Twórcy Forum zakładają pracę w obszarze komunikacji społecznej.

Inicjatorzy Forum zwracają uwagę na aspekt dziedzictwa niematerialnego. Sztuka inżynieryjna to bowiem nie tylko stare młyny, rzeźnie, browary czy inne obiekty przemysłowe i techniczne, ale także związana z nimi myśl techniczna, specjalistyczna wiedza i oryginalne (a dzisiaj coraz częściej unikatowe) umiejętności. Materialni świadkowie historii są tu punktem wyjścia do opowieści o życiu i pracy ludzi. Bez nich nasza historia będzie niepełna. Forum ma podkreślać znaczenie wiedzy przedstawicieli „ginących zawodów”, zachowują o nich pamięć dla następnych pokoleń.

Zabytkowa lokomobila. Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie (fot. wikipedia)

Obok wyraźnie zaakcentowanej problematyki społecznej i niematerialnej, Forum staje przed wyzwaniami związanymi także z konserwacją muzealną. Promocja standardów opieki i ochrony zabytków sztuki inżynieryjnej wiąże się z koniecznością odpowiedzi na szereg problemów (jednym z nich może być np. zagadnienie „uruchomień” dawnych maszyn). Przedstawiciele Forum podkreślają w tym aspekcie znaczenie edukacji zawodowej – zwracają uwagę na konieczność organizacji specjalistycznych kierunków studiów oraz podkreślają specyfikę tej edukacji, gdzie często zachodzi konieczność wypracowania relacji „mistrz-uczeń”. Jednym z postulatów Forum jest tworzenie wyspecjalizowanych dla danej grupy zabytków pracowni konserwatorskich przy muzeach regionalnych.

Wypracowanie i wdrożenie doktryny dziedzictwa sztuki inżynieryjnej to cel, który wiąże Forum ze Strategią Rozwoju Muzealnictwa, tworzoną pod kierunkiem Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Strategia powstaje na zasadach pracy organicznej i od początku współtworzą ją aktywni liderzy rozwoju polskiego muzealnictwa. Powołane do życia Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej w naturalny sposób wpisuje się zarówno w założenia ideowo-programowe, jak i metody pracy praktykowane w tworzeniu Strategii.

Inicjatorzy powstania Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej zapraszają wszelkie podmioty związane z dziedzictwem technicznym i poprzemysłowym do włączenia się w działalność Forum oraz do aktywnego uczestnictwa w pracach na rzecz podnoszenia społecznej świadomości i wartości tego dziedzictwa.

Michał Kępski

Stowarzyszenie Muzeów Sztuki Inżynieryjnej
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
ul. Gdańska 4
85-006 Bydgoszcz
smsi@muzeum.bydgoszcz.pl