Wraz z utworzeniem i nadaniem statusu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (K.M. Ujazdowski, 2 V 2006) rozpoczął się pierwszy etap działalności Muzeum Historii Polski (MHP). Znamienne, że obok spodziewanej działalności badawczej i edukacyjnej (krajowej i zagranicznej), wśród obowiązków, jakie na MHP nakłada fundacyjne zarządzenie ministra, znajduje się również (i to na pierwszym miejscu) nakaz „stworzenia atrakcyjnej przestrzeni wystawienniczej i ośrodka stymulującego refleksję na temat historii Polski”. Tej przestrzeni i ośrodka przez następną dekadę nadal nie udało się jednak utworzyć, nie licząc działalności w socrealistycznym budynku po dawnym kinie Światowid w Krakowie, gdzie w latach 2008-2013 mieścił się oddział MHP (następnie usamodzielnione Muzeum PRL-u). W związku z tym MHP zmuszone jest jak dotąd wykorzystywać cyberprzestrzeń (polishhistory.pl – działa od 2007 r.) oraz powierzchnie wystawiennicze innych placówek kulturalnych. Sytuacji nie zmieniło zorganizowanie i rozstrzygnięcie konkursu na projekt przyszłego budynek MHP (wyniki ogłoszono 6 XII 2009). Koszty zwycięskiej koncepcji okazały się zbyt wysokie (ok. 350 mln zł), a i szczegóły techniczne budziły sceptycyzm (według jej autora – Bohdana Paczowskiego – budynek miał stanąć w okolicy Zamku Ujazdowskiego na sklepionej w tym celu części Trasy Łazienkowskiej).

Przełamaniem tego pierwszego iście tułaczego etapu funkcjonowania MHP jest nowa koncepcja, która otrzymała formę oficjalną 21 VII 2015 r. (list intencyjny sygnowany m.in. przez premier RP, Ewę Kopacz). Wstępne deklaracje wyznaczyły zadanie oddania do użytku stałej siedziby MHP przed setną rocznicą odzyskania niepodległości Polski. Na miejsce siedziby obrano zaś Cytadelę Warszawską. Koszt przedsięwzięcia oszacowano na 310 mln zł, z czego największy wysiłek finansowy ma przypaść na 2017 r. (ponad 120 mln zł). Z związku z podjętymi pracami Cytadela została zamknięta na czas nieokreślony dla ruchu turystycznego.

Widok na teren Cytadeli z wejścia w Bramie Straceń (fot. Autor)

Za wyborem Cytadeli na stałą siedzibę MHP przemawiał szereg argumentów. W wymiarze materialnym istotna jest podjęta już przebudowa Cytadeli związana z tworzeniem na jej terenie nowej siedziby Muzeum Wojska Polskiego (MWP) oraz jego oddziału: Muzeum Katyńskiego. Stała siedziba MHP opiera się właśnie o plany MWP (projekt autorstwa studia architektonicznego WXCA – studio działa od 2007 r.). Mówiąc wprost: jeden z budynków zaprojektowanych dla MWP ma zostać odstąpiony MHP. Wymaga to jednak sporządzenia projektu nowej ekspozycji, dopasowanej do nowego obiektu (co wiąże się z cennym tu czasem – w przeciwnym razie 11 XI 2018 r. MHP będzie tylko pustym budynkiem).

Natomiast w wymiarze niematerialnym swoją niebagatelną wagę ma zlokalizowanie na Cytadeli aż czterech muzeów; tj.: MHP, MWP, Muzeum Katyńskiego oraz działającego wszak od 1963 r. oddziału Muzeum Niepodległości, czyli Muzeum X Pawilonu. Stąd też pojawiają się porównania do koncepcji tworzenia zbiegu różnych narracji historycznych w jednym szczególnym miejscu pamięci, którego najbliższym nam geograficznie przykładem jest berlińska Museumsinsel. Do tego należy dodać również reinterpretację symboliki Cytadeli, której martyrologiczne naznaczenie otwierałoby się na panoramę dziejów narodu, czy – jeszcze szerzej (w zależności o przyszłej ekspozycji) – na narrację o tej części Europy.

Jednak niepewność budzi możliwość symbolicznego zdominowania tej części miasta przez MWP. Wszak w obecnym projekcie MWP pobrzmiewa wyraźne echo planów z lat 20. i 30. XX w., w których wyznaczano „wojskową oś Warszawy”, biegnącą defiladową aleją od Placu Gwardii (przy nim ma stanąć MWP i MHP) aż po Plac Grunwaldzki. Na samej zaś Cytadeli MWP kubaturą obiektów budowlanych i rozstawionego sprzętu wojskowego wyraźnie będzie przeważać nad pozostałymi Muzeami, co budzi pojawiające się epizodycznie pomysły scalenia ich w jedną instytucję.

Póki co, czekać nam zaś wypada, kiedy MHP przeniesie się ze swojej tymczasowej siedziby przy Senatorskiej 35 do miejsca stałego rezydowania.

Budynek tymczasowej siedziby Muzeum Historii Polski, ul. Senatorska 35 (fot. Autor)