Wiele mówi się i pisze o potrzebie zmian w polskich muzeach, o niezbędnych reformach, o metodach jakich użyć by je przeobrazić i spełnić oczekiwania dzisiejszego widza, a nawet szerzej – nowoczesnego społeczeństwa – społeczeństwa równych szans, tolerancji, społeczeństwa nowoczesnych technologii, wirtualnej rzeczywistości.

Zmiany – tak w sposobie eksponowania zbiorów, ich prezentacji jak i podejścia do zwiedzającego – są potrzebne i tego chyba nikt nie neguje, przynajmniej z tych, którzy uczestniczą w życiu kulturalnym. Każdy bowiem, kto odwiedza muzea dostrzega ten dysonans między nowoczesnością, nowymi technologiami a archaicznością samych mebli wystawienniczych, niedostosowaniem całych budynków muzealnych do wymogów jakich można oczekiwać od takich instytucji, jak również dostosowania się do wymogów stawianych przez współczesnego widza, kończąc na mało atrakcyjnym wizualnie i aranżacyjnie sposobie prezentacji zbiorów. Jeżeli chcemy aby nadal aktualne było stwierdzenie, że muzea są jednymi z najważniejszych instytucji życia kulturalnego, to zmiany te są bezwzględnie potrzebne.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt – który chyba mało kto dostrzega, a wart jest podkreślenia – udziału instytucji kulturalnej jaką jest muzeum, w stwarzaniu równych szans, łączeniu społeczeństwa. Bowiem muzea odwiedzać może każdy, bez względu na status społeczny, majątkowy, przekonania, orientację, sprawność fizyczną czy intelektualną. Jednak od razu nasuwają się pewne wątpliwości i pytania – czy dotyczy to każdej placówki? Należałoby się zastanowić, czy w każdym muzeum osoba z niepełnosprawnością będzie się mogła poruszać swobodnie, czy instytucje są na przyjęcie takich osób gotowe? Przecież jeszcze w wielu placówkach jest tak, że aby dostać się do samego muzeum, a później na ekspozycję, trzeba pokonać barierę, która często okazuje się nie do pokonania – schody.

Ogród muzealny z Galerią przez Dotyk. W tle widoczna siedziba muzeum (Fot. Autor)

Aby jednak nie siać defetyzmu i stłumić naszą wrodzoną cechę malkontenctwa, chciałbym zwrócić uwagę na coś dobrego, co zaczyna się dziać w polskim muzealnictwie i posłużyć się przy tym przykładem. Mianowicie, muzea się przeobrażają, ale przede wszystkim „zmieniają swoją mentalność”, czego najlepszym dowodem jest to, co możemy zobaczyć, a raczej czego dotknąć w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli.

A mam tu na myśli program „Dostępne muzeum”. Zintegrowany program na rzecz osób niepełnosprawnych realizowany z sukcesami przez to muzeum i z której to oferty muzeum uczyniło swój sztandarowy produkt. Jest to program edukacyjny mający w swym założeniu przełamywać bariery architektoniczne, ale i oferujący szeroką gamę zajęć edukacyjnych dla osób z niepełnosprawnością odwiedzających muzeum.

Efektem tych działań jest, fenomenalna z racji prostoty i genialności pomysłu, galeria rzeźb – dwa plenery z 25 rzeźbami z granitu – ustawiona na dziedzińcu muzealnym, przeznaczona do poznania przez dotyk, wyposażona ponadto w podpisy wykonane alfabetem Braille’a, w tym również opisy rzeźb dostępne na indywidualnych odtwarzaczach mp3, adresowana do osób z dysfunkcją wzroku.

Galeria przez Dotyk to nie wszystko. Jak możemy przeczytać w materiałach udostępnianych na stronie Muzeum: „Oprócz osób z dysfunkcją wzroku – Galeria przez Dotyk, także goście z innymi dysfunkcjami mogą korzystać z udogodnień. Osoby niesłyszące i niedosłyszące mają w muzeum zapewnioną obsługę w języku migowym. Osoby niepełnosprawne intelektualnie biorą udział w zindywidualizowanych zajęciach zespołowych. Działania Muzeum wspiera Rada ds. Gości Niepełnosprawnych, złożona z osób o różnym stopniu niepełnosprawności. W Muzeum został powołany koordynator ds. gości niepełnosprawnych, a personel Muzeum został przeszkolony z obsługi poszczególnych rodzajów niepełnosprawności(1).

Przykład rzeźby z Galerii przez Dotyk. W powiększeniu widoczna tabliczka z podpisami wykonanymi alfabetem Braille’a (Fot. Autor)

Kolejnym przedsięwzięciem mającym na celu umożliwienie kontaktu ze sztuką osobom z niepełnosprawnością, a także wpisująca się w szeroki program „Dostępne muzeum” realizowany przez tę placówkę, jest interaktywna wystawa Poczuj sztukę. Edukacyjna wystawa interaktywna Poczuj sztukę to nowoczesna zabawa sensoryczna dla dzieci i młodzieży oraz osób z niepełnosprawnością, w szczególności niewidomych. Każdy może tu brać czynny udział, rozwiązując zagadki, szukając odpowiedzi na pytania etnograficzne czy doznania tj. zapach, powietrze czy cień. Jej celem jest doświadczanie zmysłowe sztuki inspirowanej kulturą regionu lasowiackiego(2). Następnym ważnym elementem dopełniającym całości jest likwidacja barier architektonicznych wewnątrz budynku – związane jest to oczywiście z budową wind, likwidacją progów i szukaniem rozwiązań ułatwiających poruszanie się po terenie placówki.

Warto jest wspomnieć to muzeum, bowiem należy ono do nielicznych w kraju, które projekt dostępności muzeum dla osób z niepełnosprawnością uczyniły jednym ze swych priorytetów. Warto pisać o takich przedsięwzięciach, bowiem służą one za dobry przykład(3). Trzeba mieć nadzieję, że za stalowowolskim muzeum pójdą inne. Dowodzi to jeszcze jednego: w Polsce też są wzorce do naśladowania i nie trzeba sięgać daleko na zachód, jeśli ma się coś na wyciągnięcie ręki.

Artykuł ten niech będzie natchnieniem i pokazaniem, że jeśli są chęci – czego najlepszym dowodem jest Muzeum Regionalne w Stalowej Woli – to można zrobić coś dobrego… Więc Drodzy Muzealnicy, możemy czerpać z tego przykładu pełnymi garściami…

Przypisy:

1. Katalog 10 lat Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli 1999-2009, red. L. Mizera, Stalowa Wola 2009, s. 92, http://muzeum.stalowawola.pl/pl/muzeum/historia, [dostęp 16.10.2013].
2. Informację pochodzą z http://muzeum.stalowawola.pl/poczujsztuke/o_wystawie.html [dostęp 16.10.2013]
3. Na oficjalnej stronie NIMOZ http://www.nimoz.pl/pl/bazy-danych/baza-dobrych-praktyk/dostepnosc-muzeow-dla-osob-niepelnosprawnych-baza-muzeow [dostęp 16.10.2013] znajduje się wykaz Dostępność muzeów w Polsce dla osób niepełnosprawnych – baza danych. Na 429 muzeów (z oddziałami – 723 podmioty) działających w Polsce o statucie lub regulaminie uzgodnionym z MKiDN, w bazie tej znajduje się tylko 41 muzeów (sic!) dostępnych dla osób z niepełnosprawnością. To również świadczy o tym, że istnieje problem z dostępnością muzeów dla tychże osób.