Liderem w pozyskiwaniu funduszy europejskich jest wśród dużych muzeów polskich Muzeum Narodowe w Krakowie. Prezentujemy projekty inwestycyjne Muzeum Narodowego w Krakowie współfinansowane ze
środków europejskich w latach 2004–2013.

„Nowe Sukiennice. Remont i modernizacja Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie” – był pierwszym inwestycyjnym projektem Muzeum Narodowego w Krakowie realizowanym ze środków europejskich. Był to zarazem jeden z największych projektów konserwatorskich w Europie, który przewidywał radykalną zmianę funkcjonowania obiektu.

Źródło finansowania: Norweski Mechanizm Finansowy. Całkowity budżet przedsięwzięcia wynosił 41 382 956 zł, a kwota dofinansowana z Norweskiego Mechanizmu Finansowego: 20 972 200 zł. Okres realizacji projektu: 2007–2010.

Zarówno przygotowanie, jak i realizacja tego projektu były dla MNK niezwykle trudnym przedsięwzięciem, ale równocześnie bezcennym doświadczeniem. Nowe były zarówno procedury, jak też filozofia szczegółowego zaplanowania wszystkich działań, przeprowadzenia analiz ekonomicznych oraz projekcji przepływów pieniężnych dla MNK na kolejne 20 lat. Brakowało doświadczeń w tym zakresie, był to bowiem jeden z pierwszych projektów realizowanych na tak dużą skalę przez polską instytucję kultury. Muzeum starało się o fundusze europejskie na początku okresu funkcjonowania dotacji Unii Europejskiej w Polsce, a wniosek złożony został w I naborze wniosków do Mechanizmów Finansowych EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Głównym celem remontu i modernizacji Sukiennic – pierwszej siedziby pierwszego polskiego muzeum nazwanego „narodowym” – było zachowanie zabytkowej substancji obiektu, ochrona przechowywanych w nim bezcennych dzieł sztuki oraz wykreowanie nowoczesnego muzeum, dostosowanego do potrzeb współczesnego turysty i odbiorcy sztuki. W tym celu przeprowadzono: kompleksową konserwację wystroju i detalu architektonicznego budowli, modernizację i wymianę instalacji elektrycznej, wodno-kanalizacyjnej i centralnego ogrzewania, montaż: klimatyzacji, nowoczesnej windy w zabytkowej klatce schodowej, nowych systemów bezpiecznego oświetlenia dzieł sztuki, modernizację systemów dozoru i bezpieczeństwa. Udostępniono muzeum osobom niepełnosprawnym, pozyskano nowe przestrzenie wystawiennicze i magazynowe, stworzono nowy hol recepcyjny, kawiarnię i miejsca relaksu połączone ze sklepikiem muzealnym. Zaadaptowano pomieszczenia na salę wykładów i projekcji multimedialnych. Wyremontowano i otwarto zewnętrzne tarasy widokowe, wcześniej niedostępne publiczności.

Przed rozpoczęciem remontu trzeba było wywieźć z Sukiennic wszystkie dzieła, blisko 1300 obrazów i rzeźb, w tym tak olbrzymich płócien, jak: Pochodnie Nerona Henryka Siemiradzkiego, Hołd pruski i Kościuszko pod Racławicami Jana Matejki czy Czwórka Józefa Chełmońskiego. Dzięki pionierskiemu pomysłowi Dyrektor MNK Zofii Gołubiew dzieła te nie trafiły do magazynów, lecz na ekspozycję w Zamku Królewskim w Niepołomicach.

Podczas remontu trwającego do 2010 roku wywieziono z Galerii w Sukiennicach 120 ton gruzu, położono 2500 m² podłóg, 4 km instalacji elektrycznych, 3 km rur. W budynku wymieniono 30 ton konstrukcji stalowych i wstawiono 25 ton urządzeń. Pokryto tynkami i farbą 5000 m² powierzchni. Wstawiono 1800 m² świetlików, setki m² nowych lub odnowionych okien i drzwi.

3 września 2010 roku Galeria w Sukiennicach została ponownie otwarta dla publiczności. Nowe Sukiennice pozostały galerią najlepszych dzieł sztuki polskiej XIX wieku, jednak sposób ich eksponowania zmienił się. Obiekt został nowocześnie wyposażony. Możemy tam podziwiać 195 obrazów i 19 rzeźb.

Mimo iż obecnie Galeria wyraźniej niż przed remontem nawiązuje do swojego XIX-wiecznego wyglądu (kolorystyką ścian, pluszowymi kanapami i palmami), jest to już muzeum XXI wieku. Powstały nowe i nowocześnie wyposażone pomieszczenia, które pozwalają na interaktywny odbiór sztuki i nowoczesną edukację. W MULTITECE (sala multimedialna) widz otoczony 9 szklanymi ekranami ma wrażenie, że znalazł się w wirtualnym świecie sprzed 130 lat – w czasach, gdy powstało Muzeum w Sukiennicach. MEDIATEKA (sala wielofunkcyjna i komputerowa) wykorzystywana jest na wykłady i spotkania w kameralnym gronie. Znajdują się tam „artomaty”, tzn. specjalne stanowiska komputerowe, za pomocą których zwiedzający poznają historię Sukiennic, zbiory, artystów, gry i quizy. Do prowadzenia bogatego programu zajęć edukacyjnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych służy ATELIER – sala edukacyjna. Niezwykle nowoczesna technologicznie jest wyposażona w znakomitej klasy sprzęt Pracownia Konserwacji Malarstwa i Rzeźby MNK.

Jednym z pierwszych projektów realizowanych z funduszy europejskich był „SMART. Alternatywne formy turystyki. System Promocji i Marketingu dla instytucji kultury”, zrealizowany w ramach projektu partnerskiego.

Źródło finansowania: Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG III C. Całkowity budżet: 168 076 zł. Wartość dofinansowana z UE: 102 151 zł. Okres realizacji: 1 stycznia 2006 – 30 grudnia 2006.

W 2006 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie powstał Internetowy System Promocji i Marketingu dla instytucji kultury, mający na celu wymianę doświadczeń oraz – wspólnie z partnerami – przygotowanie narzędzia wspomagającego działania promocyjne i marketingowe, służącego zarówno instytucjom promującym turystykę kulturową i eko-turystykę, jak też uwzględniającego potrzeby sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Projekt obejmował budowę portalu internetowego Muzeum Narodowego w Krakowie w 3 językach: polskim, angielskim i niemieckim, opracowanie oprogramowania do uniwersalnego systemu marketingu i promocji, budowę sieci łączącej partnerskie instytucje kultury i sektor MŚP, działania promocyjno-informacyjne.

Efekty projektu można zobaczyć, korzystając z nowej strony Muzeum: www.muzeum.krakow.pl. Zastosowane technologie i wprowadzone formy świadczenia e-usług w dziedzinie turystyki kulturowej stały się dobrą praktyką wartą upowszechnienia wśród muzeów i instytucji kultury w Unii Europejskiej.

Wystawa „Kraków na wyciągnięcie ręki. Rzeźba architektoniczna ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie”, to jedno z tych przedsięwzięć, które publiczność bardzo doceniła.  

Źródło finansowania: Małopolski Regionalny Program Operacyjny, Działanie 3.3: Instytucje Kultury, Schemat B: Organizacja imprez kulturalnych o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym. Całkowity budżet: 810 490 zł. Wartość dofinansowana z UE: 416 569 zł. Okres realizacji: lipiec 2008 – listopad 2010. 

800 fragmentów najcenniejszych rzeźb architektonicznych z całej Polski, pochodzących m.in. z kościoła Mariackiego, katedry wawelskiej czy katedry gnieźnieńskiej, można oglądać w pięknie odrestaurowanych piwnicach Pałacu Biskupa Erazma Ciołka – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. Eksponaty prezentowane na wystawie to elementy oryginalne, wykonane z kamienia lub gipsowe odlewy rzeźb z portali, zworników, nagrobków królewskich. Na co dzień rzeźby te – świadectwo blisko tysiącletniej historii architektury w Polsce – trudno oglądać z bliska ze względu na ich położenie. Do Muzeum Narodowego w Krakowie od początku jego powstania w 1879 roku trafiały oryginalne fragmenty głównie krakowskich budowli świeckich i sakralnych, które z powodu zniszczenia wymieniano na kopie. Muzeum kolekcjonowało też odlewy gipsowe elementów rzeźby architektonicznej, których nie można było pozyskać do zbioru muzealnego, a które uważano za ważne w dziejach sztuki polskiej.

Dla tych kolekcji w latach 20. XX wieku Muzeum urządziło osobną ekspozycję w Wieży Ratuszowej. Jednak po jej zamknięciu na początku lat 60. minionego stulecia prawie cały zbiór rzeźby architektonicznej i odlewów gipsowych został zmagazynowany i stopniowo o nim zapomniano. O tej niezwykłej kolekcji rzeźb przypomina – przybliża ją dosłownie „na wyciągnięcie ręki” – wystawa w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, która została przekształcona w nowoczesny magazyn studyjny. Wystawę w ciągu 5 miesięcy (22 maja 2010 – 31 października 2010) obejrzało 6 tysięcy widzów.

Zwiedzanie dla osób niewidomych i niedosłyszących: w sześciu salach znajdują się eksponaty przygotowane z uwzględnieniem potrzeb osób słabo widzących i niewidomych. Zwiedzanie umożliwiają im specjalne maty ułatwiające orientację oraz audioprzewodniki. Ponadto przygotowaliśmy przewodnik pisany alfabetem brajla. 

Najważniejszym z trzech wielkich projektów inwestycyjnych MNK, które zakończą się w roku 2013, jest Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Źródło finansowania: Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”, Priorytet XI: Kultura i Dziedzictwo Kulturowe, Działanie 11.1: Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Całkowity budżet: 23 129 709 zł. Wartość dofinansowania z UE: 19 660 253 zł. Okres realizacji projektu: 2009–2013 zł.

Projekt „Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej w Muzeum Narodowym w Krakowie”, realizowany od 2009 roku, obejmuje remont XIX-wiecznego Pałacyku Czapskich i przekształcenie go w nowoczesne centrum ekspozycyjne, badawcze i edukacyjne poświęcone numizmatyce. 27 czerwca 2013 roku planowane jest otwarcie Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego – pierwszego oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie, niedostępnego dla zwiedzających od ponad 70 lat.

W tym mieszczącym się w centrum Krakowa oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie (ul. Piłsudskiego 10-12) przechowywana jest bezcenna, najlepsza na świecie kolekcja polskich monet, medali i banknotów, której trzonem jest zbiór podarowany przez spadkobierców hrabiego Emeryka Hutten-Czapskiego. W rewitalizowanym pałacu powstanie nowoczesne centrum ekspozycyjne i badawcze, spełniające najwyższe standardy bezpiecznego przechowywania kolekcji, czytelnia dostępna dla wszystkich zainteresowanych i specjalistyczna biblioteka. Najważniejszą częścią centrum będzie stała wystawa w Pałacyku, wzbogacona o stanowiska multimedialne. Przewidziano też miejsce na wystawy czasowe i specjalne pokazy. W piwnicach pałacu zaplanowana jest sala multimedialna i konferencyjna. W zrekultywowanym, zabytkowym ogrodzie otaczającym Pałacyk, w sąsiedztwie odnowionego Lapidarium ma powstać sezonowa kawiarnia.

Od 2010 roku w Pałacyku prowadzono prace budowlano-konstrukcyjne i instalacyjne. Wykonano także konserwację monet oraz elementów Lapidarium. W roku 2011 zrealizowano prace konserwatorskie i wykończeniowe we wnętrzach Pałacyku i w piwnicach. Przywrócono między innymi XIX-wieczny wystrój reprezentacyjnej sali Pałacyku – Gabinetu Emeryka Hutten-Czapskiego. Tym samym zakończono pierwszy etap prac budowlanych. W roku 2012 trwały prace konserwatorskie w dawnym Pawilonie Muzealnym, wykonano także tunel łączący Pałacyk Czapskich z Kamienicą Łozińskich. Po rocznej konserwacji powróciło do Pawilonu oryginalne, XIX-wieczne wyposażenie meblarskie. Dawny blask odzyskała klatka schodowa Pawilonu Muzealnego. W grudniu 2012 roku zakończono drugi etap prac. Zakończono także prace przy zagospodarowaniu terenu ogrodu.

Muzeum stara się także pozyskać środki na budowę Pawilonu Józefa Czapskiego. Pawilon ten ma powstać na terenie sąsiadującego z Pałacem Czapskich ogrodu Kamienicy Łozińskich.

„Muzyka pod Tatrami” to projekt, którego spektakularnym efektem będzie otwarcie po remoncie i modernizacji Muzeum Karola Szymanowskiego w Willi „Atma” w Zakopanem, będącego oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie.

Źródło finansowania: Program Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013. Całkowity budżet projektu: 2 884 860 zł. Wartość dofinansowana z UE: 2 452 131 zł. Okres realizacji projektu: 1 marca 2011 – 30 września 2013.

W marcu 2011 roku Muzeum Narodowe w Krakowie wraz z Muzeum Orawskim w Dolnym Kubinie zainaugurowało partnerski Projekt „Muzyka pod Tatrami”, współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013. Projekt jest realizowany dwuetapowo: pierwsza część realizowana od marca 2011 roku obejmowała działania artystyczne oraz edukacyjne, m.in. koncerty klasycznej muzyki polskiej i słowackiej z udziałem wykonawców z Polski i Słowacji, wystawy oraz warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży organizowane w Zamku Orawskim i w willi „Atma”. Druga część – inwestycyjna – obejmuje remont i modernizację Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem, będącego oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie. Prace rozpoczęły się w marcu 2012 r. Od tego czasu Muzeum w willi „Atma” jest zamknięte.

Zabytkowy budynek w stylu zakopiańskim z XIX wieku od dawna już wymagał gruntownego remontu i modernizacji. Niezbędne prace remontowe, pozwalające na stworzenie tam muzeum odpowiadającego współczesnym standardom, są prowadzone bez naruszenia zabytkowej substancji, z zachowaniem specyficznego klimatu góralskiej willi, w której w latach 30. XX wieku mieszkał i tworzył Karol Szymanowski, wielki polski kompozytor światowej klasy. To właśnie tu, w 1976 roku powstało jedyne na świecie muzeum biograficzne artysty. Nowoczesna aranżacja, z wykorzystaniem multimediów, w atrakcyjny sposób przedstawi osobę i twórczość kompozytora, czasy, w których żył, oraz historię „Atmy”. Zwiedzający Muzeum będą mieli również możliwość obejrzenia filmów biograficznych i muzycznych oraz przejrzenia albumów fotograficznych ukazujących zdjęcia rodzinne, zakopiańskie i muzyczne. Zostanie zainstalowane oświetlenie zewnętrzne budynku, powstanie stylowa reklama i tablica informacyjna. Muzeum będzie też łatwo dostępne dla osób niepełnosprawnych. Ogród zostanie zrekonstruowany tak, by przypominał ten z czasów Karola Szymanowskiego. Uroczyste otwarcie „Nowej Atmy” planowane jest na 10 maja 2013 r. Celem projektu jest zwiększenie walorów turystycznych obszarów pogranicza polsko-słowackiego w kontekście promocji turystki kulturowej, w oparciu o dziedzictwo kulturowe obu krajów i doświadczenie obu instytucji.

Trzeci z projektów dofinansowanych ze środków UE to „EUROPEUM. Stworzenie Ośrodka Kultury Europejskiej w zabytkowym Spichlerzu jako nowego oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie”. Otwarcie planowane jest na 13 września 2013 roku.

Wartość całkowita projektu: 8 341 073 zł. Kwota dofinansowania ze środków UE: 2 399 999,66 zł. Okres realizacji: styczeń 2011 – wrzesień 2013. 

Spichlerz jest najstarszym budynkiem w tamtej okolicy. W wieku XVIII i XIX służył m.in. jako magazyn fabryki powozów. Spichlerz stał się własnością Muzeum w latach powojennych i był wykorzystywany do końca 2007 r. jako magazyn dzieł sztuki. Od roku 2009 w budynku prowadzony jest remont konserwatorski połączony z jego modernizacją. Po zakończeniu remontu powstanie tutaj nowy oddział Muzeum Narodowego w Krakowie gotowy na przyjęcie publiczności. Mieszczący się w obiekcie Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum” zostanie udostępniony zwiedzającym i będzie pełnił funkcje wystawiennicze (ekspozycja sztuki zachodnioeuropejskiej XVIII – XX w.) i edukacyjne (wykłady, lekcje szkolne, imprezy słowno-muzyczne). Nowa ekspozycja obejmie siedem wieków malarstwa i rzeźby europejskiej, od XIV do XX w. Będą tam wystawione m.in. obrazy Paola Veneziano, Lotta, Belliniego, Strozziego, Vlamyncka. Wystawy poświęcone będą powiązaniom kultury polskiej z kulturą europejską. Wyeksponowane zostaną prace artystów zachodnioeuropejskich pracujących dla Polaków, jak: Thorvaldsen czy Canova, a także portrety słynnych Polaków, m.in. Chopina, Mickiewicza, Krasińskiego, wykonane przez artystów europejskich na emigracji w Paryżu. Dodatkowo postanie sala edukacyjna oraz sala komputerowa, gdzie zostanie umieszczone jedyne w kraju Centrum Informacji o zbiorach malarstwa zachodnioeuropejskiego w Polsce. Realizacja projektu zakłada także dostosowanie infrastruktury Spichlerza dla osób niepełnosprawnych (winda, toalety), a także stworzenie i rozwój interaktywnych form uczestnictwa w kulturze dostosowanych do potrzeb różnych grup odbiorców.

W 2014 roku zakończy się projekt „Cyfrowe dziedzictwo kulturowe – stworzenie platformy digitalizacji zbiorów muzealnych w regionie Małopolski”.

Źródło finansowania: Unia Europejska ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 – 2013 oraz środki Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wartość projektu: 3 946 147 zł. Wartość dofinansowania z UE : 2 366 882 zł. Termin realizacji projektu: 01.04.2011 – 31.03.2014.

Głównym celem projektu jest zwiększenie dostępu on-line do zbiorów muzealnych poprzez stworzenie wspólnej strony internetowej siedmiu ważnych instytucji kultury z regionu Małopolski. Zbudowanie trwałej sieci współpracy między uczestnikami projektu posłuży ochronie i popularyzacji dóbr kultury przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Projekt – zakładający digitalizację najcenniejszych obiektów Muzeum Narodowego w Krakowie i instytucji partnerskich oraz ich upowszechnianie – umożliwi prezentację dzieł sztuki w formie wirtualnej, łatwo dostępnej dla każdego. Zachowanie dziedzictwa kulturowego Europy i jego popularyzacja są jedną z wytycznych Unii Europejskiej, realizowaną poprzez nowatorski w skali Polski projekt zakładający digitalizację najcenniejszych zbiorów, zainicjowany przez Muzeum Narodowe w Krakowie w partnerstwie z: Muzeum Okręgowym w Tarnowie, Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum im. prof. Stanisława Fischera w Bochni, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej.

Muzeum Narodowe w Krakowie stara się o kolejne środki na swoje projekty, ale to już inna historia…

Opracowała Katarzyna Bik, Muzeum Narodowe w Krakowie